Phú Riềng đỏ – Mốc son lịch sử
Cách đây 93 năm, chi bộ Đông Dương Cộng sản đảng được thành lập tại đồn điền cao su Phú Riềng (28/10/1929 – 28/10/2022) – một mốc son trong lịch sử đấu tranh cách mạng, bởi ý chí quyết tâm và nghị lực phi thường, là điểm tựa, kết nối hàng ngàn trái tim yêu nước của lớp lớp công nhân cao su. Năm tháng qua đi, những giá trị lịch sử từ phong trào đấu tranh của công nhân cao su Phú Riềng vẫn ngời sáng, là niềm tự hào của công nhân cao su Việt Nam nói chung và tỉnh Bình Phước nói riêng. Lịch sử vẻ vang ấy cho đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị để các thế hệ hôm nay kế thừa, tích cực lao động và sáng tạo trên con đường hội nhập và phát triển.
Sau chiến tranh thế giới thứ nhất, thực dân Pháp tiến hành mở rộng công cuộc khai thác thuộc địa phục vụ cho nhu cầu phát triển công nghiệp cho chính quốc. Nắm bắt được nhu cầu của thị trường, giới tư bản Pháp tiến hành đầu tư vào khai thác cao su, nhất là sau khi cây cao su được trồng thử nghiệm thành công tại vườn Ông Yệm (Bến Cát – Bình Dương). Từ năm 1908 trở đi hàng loạt các công ty cao su được thành lập khắp vùng Đông Nam bộ như: Công ty cao su Đất Đỏ (1908), Công ty cao su Viễn Đông (C.E.X.O) (1911), trong đó có Công ty Michelin được thành lập năm 1917 gồm đồn điền cao su Dầu Tiếng và đồn điền cao su Phú Riềng (trong đó đồn điền cao su Phú Riềng thành lập năm 1927).
Song song với quá trình mở rộng đầu tư khai thác cao su là quá trình mở rộng quy mô chiếm đoạt đất đai, phá rừng, xây dựng cơ sở hạ tầng, lập lên các đồn điền và thực hiện chính sách mộ phu ở miền Bắc, miền Trung. Đến đầu năm 1930, số công nhân ở Phú Riềng đã lên đến hơn 5.000 người, tất cả đã ký hợp đồng lao động 03 năm. Sau khi làm xong các thủ tục, ký, lăn dấu vân tay và giấy giao kèo thì dân phu bắt đầu vào sống, làm việc tại các đồn điền. Từ đó trở đi, họ bước qua một trang đời đen tối, lầm than, sống cuộc sống quá sức chịu đựng của con người, ngày làm việc từ 10 -12 tiếng, ăn gạo hôi, cá mục, bị đánh đập, hành hạ dã man, bị ăn chặn tiền lương, ốm đau không được điều trị…. Từ chế độ lao động hà khắc và khí hậu khắc nghiệt tại các đồn điền, tuổi thọ của phu cao su không quá 30. Đồn điền cao su là nơi đày ải, là địa ngục trần gian đối với người công nhân. Trong cuộc sống cơ cực, gian khổ, họ đã truyền nhau những câu thơ chua chát về thực trạng của mình:
“Ai về đất đỏ miền Đông
Mà nghe lao động đồn điền thở than
Than rằng cực lắm ai ơi
Cá hôi, gạo mục quanh năm
Vẫn chưa đầy bụng, đói nằm rừng cây
Trời cao, cao mấy tầng mây
Trời cao có thấu nỗi này cho chăng”
Theo quy luật, ở đâu có áp bức thì ở đó có đấu tranh, trong cảnh địa ngục trần gian, đã thúc đẩy công nhân cao su vùng lên đấu tranh với bọn thống trị để bảo vệ quyền lợi của mình, tiến lên sự nghiệp giải phóng dân tộc. Họ đã biến mảnh đất khổ đau, thành mảnh đất tốt cho hạt giống cách mạng nảy mầm. Các phong trào đấu tranh bắt đầu diễn ra ở khắp các đồn điền. Riêng ở Phú Riềng vào năm 1927-1929 diễn ra ba cuộc đấu tranh với nhiều nội dung phong phú, yêu sách thiết thực nhằm đòi quyền lợi cho chính họ. Tuy nhiên, hầu hết các phong trào này đều diễn ra một cách lẻ tẻ, tự phát, không có phương pháp, đường lối đúng đắn, thiếu phối hợp hành động nên đều thất bại. Từ đó đã giúp họ ngày càng nâng cao nhận thức về kẻ thù, đặt cơ sở cho sự ra đời của một tổ chức cách mạng.
Vào ngày 28/10/1929, tại khu rừng sau lưng Làng 3, Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng ở Phú Riềng được thành lập có 6 đảng viên, gồm các đồng chí: Nguyễn Xuân Cừ, Trần Tử Bình, Phan Thu Hồng, Tạ, Hòa và Doanh do đồng chí Nguyễn Xuân Cừ làm Bí thư Chi bộ – đây là Chi bộ đầu tiên của Ngành cao su Việt Nam và của tỉnh Bình Phước. Kể từ khi có Đảng lãnh đạo, các phong trào đấu tranh của công nhân cao su ngày càng phát triển mạnh mẽ, từ đấu tranh tự phát chuyển sang đấu tranh tự giác. Chi bộ đã lãnh đạo công nhân cao su đấu tranh đòi những quyền lợi thiết thực như: Đòi giảm giờ làm việc, tăng lương, chống cúp phạt, chống đánh đập công nhân, yêu cầu điều động bọn xu cai ác ôn đi nơi khác, cho thành lập nghiệp đoàn, hội ái hữu… Mở đầu là cuộc đấu tranh của công nhân Đồn điền Cao su Phú Riềng, diễn ra trong 8 ngày, từ ngày 30/1/1930 đến ngày 6/2/1930. Theo sự chỉ đạo của Chi bộ Đảng và sự hướng dẫn của Nghiệp đoàn, cuộc đấu tranh đã được chuẩn bị chu đáo từ trước cả về vật chất lẫn tinh thần: Dự trữ lương thực đề phòng cuộc đấu tranh kéo dài, chuẩn bị vũ khí như búa, dao… để nếu cần thì đối phó với địch. Đây là cuộc bãi công lớn nhất trong số các cuộc đấu tranh của công nhân, làm rung chuyển cả hệ thống địa ngục cao su Đông Dương, làm chấn động dư luận báo chí trong nước và quốc tế, với những tin bài bình luận sắc bén có lợi cho cách mạng của ta. Bài học quý báu nhất của cuộc đấu tranh là biết nổ ra đúng lúc, giành thắng lợi và bảo toàn lực lượng.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, cuộc bãi công năm 1930 của công nhân cao su Phú Riềng đã khẳng định giá trị và tầm quan trọng của đường lối đúng đắn và phát triển mạnh mẽ của Đảng. Điều này cho thấy ánh sáng soi đường của Đảng đã lan tỏa đến tất cả các đồn điền cao su. Để từ đó giai cấp công nhân cao su một lòng theo Đảng, theo cách mạng.
Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ nhiều công nhân cao su đã thoát ly tham gia bộ đội, xây dựng các chi bộ và lực lượng vũ trang cách mạng tại các đồn điền và trở thành lực lượng nòng cốt xây dựng lực lượng vũ trang địa phương tiêu biểu như: Chi bộ Lộc Ninh được thành lập vào tháng 2/1944, đ/c Lê Đức Anh làm Bí thư, Trung đội 4 do đồng chí Nguyễn Đình Kính phụ trách hoạt động vùng phía Đông Quốc lộ 13… Từ những hạt giống cách mạng hoạt động trên mọi nẻo đường, có biết bao đảng viên cộng sản trong đội ngũ công nhân đã vận động và lãnh đạo phong trào cách mạng của công nhân ngày càng phát triển vững mạnh, vừa đòi các quyền dân chủ, dân sinh, vừa xây dựng địa bàn đứng chân của các lực lượng vũ trang, cơ sở chính trị, quân báo, cung cấp hậu cần cho kháng chiến. Họ đã góp phần không nhỏ làm nổi bật lên sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
Kế thừa, tiếp nối truyền thống của Phú Riềng đỏ năm xưa. Sau ngày giải phóng đất nước, bước vào công cuộc kiến thiết và đổi mới, công nhân cao su đã bước sang một trang mới, từ thân phận nô dịch, chuyển sang tư thế người làm chủ, sôi nổi bắt tay vào việc khôi phục sản xuất. Từ những vườn cao su già cỗi, bị tàn phá bởi đạn bom của chiến tranh, thiết bị máy móc tại các nhà máy xuống cấp. Ngành cao su Bình Phước nói chung và Phú Riềng nói riêng đã tiếp tục kế thừa và phát huy tinh thần “Phú Riềng đỏ” năm xưa, biến mảnh đất đầy khổ đau trở thành mảnh đất lành với hàng ngàn héc-ta cao su được trồng mới, đầu tư trang thiết bị hiện đại phục vụ trong lao động sản xuất tại các nông trường, nhà máy, giúp cải thiện đời sống, tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động, tạo ra nguồn “vàng trắng”, đóng góp quan trọng vào công cuộc xây dựng và kiến tạo quê hương Bình Phước ngày càng giàu đẹp.
Trong những năm gần đây, nhờ có cơ chế, chính sách thông thoáng của nhà nước, cùng với sự năng động nhạy bén của các cấp quản lý và những bàn tay khối óc của tập thể cán bộ, công nhân, Công ty cao su Phú Riềng vừa đẩy mạnh tốc độ phát triển, vừa hoàn thiện hệ thống quản lý để đứng vững trong cơ chế thị trường nhiều biến động, làm tròn nghĩa vụ đối với nhà nước, đảm bảo đời sống công nhân, góp phần cùng địa phương phát triển kinh tế, ổn định xã hội bằng những việc làm thiết thực như: Tiếp tục mở rộng diện tích, trồng mới cây cao su, đầu tư dây chuyền sản xuất mủ hiện đại, đa dạng về chủng loại mủ, tích cực tìm kiếm thị trường tiêu thụ, hợp tác trong và ngoài nước đặc biệt là các chương trình hợp tác với cộng hòa liên bang Nga; tổ chức, tham gia những cuộc thi thợ giỏi, hoạt động văn hóa văn nghệ, thể thao cũng được quan tâm nhằm nâng cao sức khỏe, đời sống tinh thần cho công nhân. Bên cạnh đó, công ty còn tích cực trong công tác đền ơn đáp nghĩa, chăm lo cho đời sống công nhân qua những chương trình hỗ trợ vay vốn, xây nhà tình nghĩa cho công nhân có hoàn cảnh khó khăn, quỹ khuyến học hỗ trợ con em trong ngành…
Di tích quốc gia Địa điểm thành lập Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng tại đồn điền cao su Phú Riềng
(ngày nay thuộc xã Thuận Phú, huyện Đồng Phú, tỉnh Bình Phước). Nguồn: Bảo tàng tỉnh Bình Phước)
90 năm đã đi qua, nhưng sự kiện Phú Riềng đỏ năm xưa vẫn là ngọn đuốc soi đường cho các thế hệ cán bộ, công nhân cao su hôm nay và mai sau. Tinh thần “Phú Riềng đỏ” sẽ mãi được hun đúc, là truyền thống, niềm tự hào của ngành cao su và của nhân dân tỉnh Bình Phước anh hùng./.
Tác giả: Trần Thị Hà